YABANCI GÖZÜ İLE XABZE KÜLTÜRÜ ve ÇERKESLER

YABANCI GÖZÜ İLE XABZE KÜLTÜRÜ ve ÇERKESLER:

Aydın O.Erkan “Tarih Boyunca Kafkasya-Çivi Yazıları-1999” adlı eserinin önsözünde şöyle yazmaktadır: - “... İnsanoğlu gerçeği tam olarak belki de hiçbir zaman öğrenemeyecektir, fakat nereden bakarsanız bakın karşınıza “Kaf Dağı” çıkar. Peki bu Kaf Dağı konusunda kimler neler yazmış? Ne gibi inceleme ve araştırmalar yapılmış? İşte bunları bu kitapta bulacaksınız. Biz bu kitapta, bu konuda sadece yabancıların eserlerini ele aldık, çünkü, bir ülke ve halkının en tarafsız ve gerçek yüzü doğaldır ki yabancıların görüş ve izlenimleriyle yansıtılabilir. Bu yorumlarda yanlışlık ve taraflılık da olabilir, fakat hiç değilse övünme ve duygusallıktan uzaktır. ... Gerçeği öğrenmek için en doğru yöntem araştırmadır. Bunun için de geçmişten günümüze kadar uzanan anıları, belgeleri ve eserleri bilmek gerekir. Özellikle Kuzey Kafkasya halklarının yakın geçmişe kadar yazılı belgeleri olmadığından, onlar konusunda başvurulacak eserler tamamen yabancı kaynaklıdır. - “... Kafkasya konusunda bir bibliyografi, küçük bir ansiklopedi ve bilgi rehberi olarak kullanılabilecek bu eserin, konuyla ilgili olsun veya olmasın bir çok aydın kişinin ilgisini çekeceğini düşünüyorum.” - “Kafkasya gerçeğini bilmeyenler, insanlık tarihini de doğru olarak değerlendiremez.”
Eserinin ön sözünden alıntılar yaptığımız Aydın O. Erkan “milattan önceki” yıllardan, eserini yazdığı 1998 yılına kadar, bölgeye değişik sebepler ile gitmiş 250’ye yakın kişinin eserleri ve bunların içeriği hakkında bilgi vermekte, bu kişilerin bölge ve insanları hakkındaki düşüncelerinden alıntıları da kaynak belirterek yazmaktadır. Eserinin birinci bölümünde “milattan önceki yıllardan 18. yüzyıl sonuna kadar”, ikinci bölümünde 19. yüzyıl ve üçüncü bölümünde de 20. yüzyıla ait eserler yer almaktadır. Aydın O. Erkan’ın kendi yorumları ve eserlerinden bahsettiği kimselerin eserlerinden konumuza ışık tutabilecek bazı alıntılar şunlardır: Heredot (MÖ 450- 2104): Hiç şüphe yoktur ki Kolhis halkı ile eski Mısırlılar aynı ırktandırlar.
Kafkasya ile ilgili ilk efsanelerden biri eski yunanlıların Argonot Destanı’dır. Bu bir halk efsanesidir ve yazarı belli değildir. Yaklaşık olarak MÖ. 850 yıllarında yaşadığı tahmin edilen Yunanlı destan yazarı Homeros bunlardan bahseder. Kolhis efsanesi ’de denilen bu efsaneden sonra tarihte ilk kez Kafkasya’dan ve halklarından MÖ. 5. yüzyılda yaşayan Halikarnaslı seyyah ve tarihçi Heredot söz eder. ...Heredot Kafkasya kıyılarını gezmişti. Tarihi yazılarında bölüm-bölüm bu konuları ele alır. Heredot’a göre, o çağlarda bugünkü Kuzeybatı Kafkasya da değişik tanrılara ve büyüye tapan kavimler yaşarmış. İnsanlığın ilk tarihçisi ve öykü yazarı kabul edilen bu ünlü kişi, o zamanlar İskitya veya Sarmatya diye anılan Kafkasya’yı, Euksinos diye anılan Karadeniz kıyılarını gezmişti. Tarihi yazılarında bölüm bölüm bu konuları ele alır. Ona göre, o çağlarda bugünkü Kuzeybatı Kafkasya’da değişik tanrılara ve büyüye tapan kavimler yaşarmış. Zaten o zamanlar da, yaygın olan efsanelere göre, Kafkasya bilinen dünyanın sonu sayılan bir masal ülkesidir. Kaf Dağı masalları tüm dünyaya yayılmıştır.’’Sarp dağlarında altınları koruyan ve Griffin adı verilen, yarı aslan, yarı kartal ejderhalar, tek gözlü devlerle devamlı savaşırlar; Promethe’nin zincire vurulduğu ELBRUZ Dağının zirvesinde Zümrüdü Anka kuşunun yuvası bulunurdu. Bu dağların çok ötesinde, daha kuzeydoğusunda, Kalmuk ülkesinde çevreye dehşet saçan Doğ(Yecüc) ve Magog(Mecüc) yaşarmış.”
MÖ 5.yüzyıl sonlarında yaşamış olan Yunanlı tarihçi Hellanikus şöyle yazıyor: - “Kimmer Boğazını geçtikten sonra, güneydoğuda Sindlerin ülkesi bulunur ve daha ileride Meotlar ve İskitler yaşarlar.” Sindler, bugünkü Çerkez halkının etnik oluşumunda katkıları olan, Kuban’ın aşağısında yaşayan bir kavimdi. MÖ 1.yüzyılda Romalı yazar Markus Verrus flaccus, MS 46 ila 119 yıllarında yaşayan Yunanlı tarihçi Plutarkhos, MS 43 yılında doğan Latin coğrafyacı pomponius Mela, 6. yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan Bizanslı tarihçi Prokopius Kafkasya ve Kafkaslılar hakkında, eserlerinde bilgi verirler. MÖ 63 yılında doğan ve MS 25 yılında ölen, ünlü Yunanlı tarihçi Strabon pek çok ülke gibi Kuzeybatı Kafkasya’yı da gezmiş ve orada yaşayan Çerkezlerin ataları olan Zikhleri, Henioşaları, Meotları, Sindleri ve Kerketleri görmüştü. Strabon’un izlenimleri şöyledir:
- “... Bu ülkenin insanları olağanüstü yakışıklı ve iri yapılı insanlardır. Alışverişlerinde dürüsttürler ve para canlısı değildirler. Bu ülkede bitkiler ve hayvanlar bile çok gelişmiş ve iri göründü bana.” - “... Kafkasya’nın orta doğusunda, Albania (bugünkü Dağıstan) denilen ülkenin dağlarında Amazon adı verilen kadın savaşçılar yaşar.”
Antik çağların ünlü tarihçisi Flavius Arrianus MS 96 ile 180 yılları arasında yaşamış Bytynia lı (Bursa) bir Yunanlıdır. MS 140 yıllarında Kafkasya’yı ziyaret etti. Bu konuda kaleme aldığı eser “Karadeniz Çevresinde Seyahat”dir. Orada Argonotların lideri Jason’un (İason) gemisinin çapasını gördüğünü anlatır. Bu çapa bronzdan yapılmış. Sonra Elbruz dağının zirvesini görür, ona Strabilus Dağı der. Orası promethe’nin hapishanesidir. Gerek Arrian, gerekse Strabon ve Romalı Pliny, Kafkasyalı kavimlerin mensuplarının demirden yapılmış aletler ve kancalarla dağlara çıkmayı başardıklarını gördüğünü yazar. Aradan 1800 yıl kadar zaman geçtikten sonra Kafkasyayı ziyaret eden ve 1887 yılında Elbruz Dağı’nın zirvesini fetheden ilk Avrupalı olan İngiliz dağcı Douglas W. Freshfield’e, Vladikafkas kentinde M. Dolbbeshaff adlı biri MÖ 400 yılından kalma böyle bir demir kanca hediye etmiştir.
Pitagor çağında yaşamış ünlü filozof Tyanalı Apollonius’un biyografisi, 2.yüzyılda yaşamış olan yazar Philostratus tarafından yazılmıştır. Buna göre ünlü filozof yanında havarisi Damis ile Kafkasya’da gezmiş ve Kafkas dağlarına çıkmıştır. Appolonius Kafkas dağları için Şöyle der:
- ...”Orada gök daha mavi, geceleri yıldızlar daha yakın, ay ise hemen yanınızdadır. Güneş sabah birden üzerinize çıkıverir. Bunların etkisi çobanlar ve hatta sürülerin üzerinde bile görülür. Tanrı kendini insan ırkıyla ilgili kılar, insan ırkından hizmet ister. Dürüstlük ve akıl arayanlar bunları şairlerin anlattıkları Atlas ve Olimpos dağlarına tırmanarak bulamazlar. Yalnızca ruh o kıymetleri bulabilir. O insan ruhu Kafkas dağlarından daha da yükselerek son mertebesine ulaşabilir. Yüce Kafkas’ın havası ruhun gıdasıdır.”
MS 8.yüzyılda İran’da Pers din adamları çok eski çağlardan kalma olduğu bilinen Bundahiş yazıtlarını toplayıp bir araya getirdiler. Bunların toplanıp okunması yeni bir çığır açtı. Burada hıyerarşik alanlarla ilgili çok eski Aryan kozmolojisinden (evrenbilim) gelen, kutsal bir dağla ilgili bir tezden bahsediliyordu. Bu dağ özellikle Işık Tanrısı Ahuramazda için kutsaldır ve Kafkasların Elbruz dağından başkası değildi. Tüm dünya enerjilerinin kaynağı olan Elbruz’u fethetmek ve ona sahip olmak, tüm dünya enerji sisteminin üzerinde kontrolü ele geçirmekti. Gezegendeki yerinden ötürü bu dağ kozmik bir anten görevi yapmaktaydı. İşte Bundahiş yazıtları bunları söylüyor. Bu efsanenin ne derece doğru olduğu kanıtlanmamış olmakla beraber, İkinci Dünya Savaş’ında, gizemli metafizik bilimlerine çok önem veren Naziler Elbruz dağını öncelikle ele geçirdiler ve burada bir tören yaptılar. Sonuçta Naziler kaybetti. Demek, Işık Tanrısı Ahuramazda, onların isteklerini kabul etmemişti. 14. yüzyılda yaşamış olan İngilizlerin ilk deniz aşırı gezgini Sir John Mandeville, 1356 yılında 2 cilt halinde yayınladığı eserinde, Kafkasya ile ilgili bölümde çok ilginç bir anısını aktarır:
- “ Buradaki Abhaz Krallığı’nda çok hayret edici bir bölge vardır. Hanyson adlı kişinin de doğrulayacağı gibi buraya üç gezi tertip edildi, fakat içeriye girilemedi. Bu vadi tamamen karanlık ve hiç ışık almıyor. İnsan önünü zor görüyor. Zaten buraya insan da girmez, burada horozlar bile ötmez. Bu olay Tanrı’nın bir mucizesi olarak kabul edilir. Öyküye göre, Perslerin lanetli imparatoru Saur, Hıristiyan Abhazları din değiştirmeye zorlar ve onlardan Pers putlarına kurban vermelerini ister. Abhazlar, gaddar putperestten Tanrının bir mucizesiyle kurtulurlar: zalim Persler bu karanlık vadiye sürüklenir ve orada sonsuza kadar kalmaya mahkum olurlar.”
1611 yılında İstanbul’da doğan ünlü Osmanlı gezgini Evliya Çelebi, 1666 yılında Osmanlı Devleti tarafından Kırım Hanlığından alınan Mehmet Giray Han ile yaptığı gezide uzun uzun Kafkasya’dan bahseder. Evliya Çelebinin Seyahatnamesi’nden önemli bazı bölümler:
- “... Şevval ayının onuncu günü Çerkezistan ülkesine ayak bastık. Peşkov, Çerkez köyü, Şuake Beyi’nin tahtıdır. Yani başkent anlamında. Kasaba gibi mamur bir köydür. Bu Çerkez milleti gayet şiddetli ve gazaplı melun adamlar olup, amma gayetle bahadır, cesur ve yararlı namdar yiğitlerdir. Çerkez kavmi birçok kabileden oluşmuştur. Her birinin başında bir bey vardır. Bunların kilise veya camileri yoktur. Onlara gavur derseniz çok kızarlar, fakat Müslüman kabul ederseniz çok sevinirler ve iltifat kabul ederler. Hayat düzenleri ve toplumsal durumları çok demokratiktir. Para, pul bilmezler, mal değiş tokuşu ile alışveriş yaparlar. Kadınları erkekler ile eşit olarak alışverişe katılır ve yüzlerini örtmezler. Çerkezler çok sanatkardırlar; gümüş işlemesi, kuyumculuk ve silah yapımında ustadırlar. Ve kendi barutlarını kendileri imal ederler. Hayvancılıkta çok ilerlemişlerdir. Geceleri köylerini çok büyük köpekler korur. Bu insanlar, eminim dünyanın en konuksever kişileridir. Birde kendilerine sığınan kimseleri, hayatları pahasına da olsa düşmanına teslim etmezler. Çerkezlerde akraba evliliği kesinlikle yasaktır. Çerkez köyleri tahkim edilmiş kalelere benzer, en sağlam ağaç duvarlarla çevrilmişlerdir ve ayrıca ortada gözlem kuleleri vardır. Bu ülke, son derece büyük doğal zenginliklere sahiptir. - “... Dağıstan Padişahı Mahmut ŞamhalŞah’ tan bin bir çeşit hediyeler, yiyecek ve içecekler getirerek, Kırım Hanı Mehmet Giray Han’a büyük ikramlarda bulundular ve saygı gösterdiler ki anlatılamaz. ... Bu Dağıstan diyarı öyle güvenlidir ki; bir kadın, bir güzel kız, bir oğlan, cevherleri, lal, yakut ve diğer değerli eşyalarıyla bir şehirden bir kente dağlar içinden tek başına gidip gelebilir. Asla kimse o hareme, o kadının yanına varıp başını kaldırıp yüzüne bakmaya kalkışmaz. ...”
İngiliz ordusundan ayrılma bir subay olan Sir Robert K. Porter, her nasılsa Rusya’ya gelir ve Çar I.Aleksandr’ın saray ressamı olur. Sir Robert, Kafkasya’nın etkisi altında kalır ve bir süre çevreyi gezer, Elbruz dağı yakınlarında rastladığı Karaçay ve Kabardeyler den çok ilginç bir olay dinler. Anlatılanlara göre, Elbruz dağının küçük bir tepesinde, oraya çok yaklaşanlar muazzam bir devin kemiklerini görürlermiş. Porter bu kemikleri birçok kişinin gördüğünü öğrenir. Kendisi de bu doğa dışı görüntüyü bizzat görmek ister ve yorucu bir seyahatten sonra küçük zirveye epeyce yaklaşırlar. Hava bulutlanır, zirve dahi gözden kaybolur. Kamp yapacak tam hazırlıkları olmadığından geri dönmek zorunda kalır. Bir daha da gitmeye fırsat olmaz. Dev kemikler esrarını korur. (Yazdığı kitabın adı: Gürcistan, İran, ve Diğer ülkelerde Geziler-Londra, 1820) 1814’de doğan, 1841’de Kafkasya’da bir düello sonucu hayatını kaybeden ünlü Rus şairi Mihail Yuri Lermontov aslen İskoç kökenliydi. Teğmen rütbesiyle Kafkasya’ya sürgüne gönderilen ve orada hem bu ülkeye, hem de halkına aşık olan ince ruhlu şairi Kafkasyalılar bir düşman değil, gerçek bir dost kabul ederler.Lermontov Kafkasya için şöyle yazmıştı:
- Ağarmış ihtiyar Kafkas, selam sana, senin dağların için ben yabancı değilim. Çocukluğumda o dağlar bir ana gibi beni kucaklarında taşıdılar ve senin göklerine kavuşturdular. Güneyin mavi gökleri ve dağların kayaları benim hayalimde uzun zamandan beri yaşıyordu. Sen güzelsin ey özgürlüğün görkemli ülkesi. Benim görkemli Kafkasım, ben seni ve senin evlatlarını ve onların savaşçı özelliklerini, senin fırtınalarının mucizeli görüntülerini ve onların mağaralarındaki ve gece bekçileri gibi görünen yalçın kayalardaki yankılarını, güneşin doğması ile yaldızlanan derelerini, cennet ve gök çiçekleri gibi başlarını kaldıran güzel step çiçeklerini ne kadar severim.
1789 yılında Fransa’da devrim oldu. Bu sonradan öyle kanlı bir olaya dönüştü ki, soylu olsun veya olmasın birçok suçsuz kişinin giyotinlerde kafası kesildi. İşte bu korkunç dehşet döneminde Fransa’nın soylu bir ailesinden Şövalye Taibout de Marigny, Hollanda kralının himayesine sığındı. Kral Şövalyeyi, Odesa kentinde Hollanda konsolos yardımcısı yaptı. Ana dili Fransızca dışında Eski Yunanca, Latince, Hollanda’ca, Almanca, Rusça ve Türkçe bilen Marigny, Çerkesya’da konuk olarak bulunduğu sürece Çerkez dillerinden olan Adıgece dilini de öğrenmeye çalışmış ve bu dilde küçük bir sözlük hazırlamıştır. O devirde Fransa’da okuma yazma oranının yüzde on olduğu hatırlanırsa bu kişinin bir bilgin olarak kabul edilmesi gerekir. ... Marigny, ‘Çerkezleri her yönüyle tanımış ilk Avrupalıdır, denebilir. Marigny’nin “Karadenizin Çerkesya Sahiline Üç Seyahat-Çerkesya Gezileri” adıyla Londra’da yayınlanan eserinden bazı ilginç bölümler:
- “ ... Ben ise sahile silahsız olarak çıkmamızın oradakilere güven vereceğini söyleyerek kendimi tamamen Çerkezlerin konukseverliğine teslim edeceğimi bildirdim. Daha da yaklaşınca, karşılayıcıların sayısında büyük bir artış olduğunu gördük ve hepsinin tepeden tırnağa silahlı olduğunu fark ettik. ...” - “ ... Gereksiz yere endişe etmiş olduğumu ve ne kadar yanlış düşündüğümü sonra anladım. Çerkezler için konukseverlik kavramının her şeyden öte kutsallık ve onurluluk ölçüsü olduğunu nereden bilebilirdim ki? Biz de sadece felsefede bir kavram olarak kalmış bulunan bu ilkenin onlarda pek güzel bir yöntemle uygulandığını görünce gözlerime inanamadım. - Avrupa’da biz bu çeşitli kabileleri “Circassian” diye anıyoruz. Ruslar ise onlara “Çerkez” derler. - Günümüzde Çerkezler (1818), şaşılacak şekilde bağımsız bir halkın inanılmaz manzarasını sergilemektedirler. - Coşkun bir özgürlük ve bağımsızlık aşkı, yiğitçe bir kahramanlık onları komşularına karşı üstün kılmaktadır. Küçük yaşlardan başlayarak vücut geliştirme, spor yapma, silah kullanma, ve at binmede elde ettikleri yüksek başarı, onları düşmanlarının karşısında zafere ulaştırmaktadır. - Çerkezler için konukseverlik kavramının, her şeyden öte kutsallık ve onur ölçüsü olduğunu nereden bilebilirdim? - Genç kızlar, delikanlılarla birlikte eğlencelere katılabilirler. - Her sınıftan insan hemen-hemen aynı giyinir. Aşırı süslenme geleneği yoktur. Aralarında mükemmel bir eşitlik vardır. - Cenaze töreni, ölenin anısına ve onun geçmişi belirten şarkılarla başlar, sonra tabutun başında konuşma yapılır. - Burada konuşma hakkı kutsaldır. Kimsenin konuşma hakkı engellenemez. - Çerkezlerin inançlarına göre büyük bir Tanrı vardır. Bu büyük varlık onların dilinde THA/ANÇA’ dır. (THA, Adıgece, ANÇA, Abhazca’dır). İnsan ruhunun ölümsüzlüğüne ve öteki dünyaya inanırlar. - Avrupalı hanımlar bilsinler ki Çerkez hanımlarının onlardan geri kalan tarafı yoktur. - Çerkezlerde erkekler arasında öpüşme yoktur. Puşkin (Rus Şairi): -Çerkezler davranış olarak demokrat, kalben aristokrattır.
1837-1838 yıllarında bir yıl süreyle Çerkesya’da konuk olarak kalan başka bir İngiliz’de J.A. Longworth’dur. O dönemde serbest gazeteci olarak çalışıyordu. ... Longworth ince bir espri anlayışına ve analiz yapma yeteneğine sahip, tarafsız bir yazardı. Ondan önceki yazarlar duygusal olduklarından olan biteni toz pembe görmüşlerdir. Longworth ise, Çerkesya ve Çerkezlerin olumsuz taraflarını da dile getirmiş gerçekçi bir yazardır. 1840 yılında Londra’da “Çerkezlerle Bir Yıl” adlı iki ciltlik eseri basılmıştır, şöyle yazar:
- “... Çerkezlerde dikkat ettiğim bir özellik de erkek, kadın herkesin dik durması idi.” - “ ... Şişmanlık ise Kafkasya’da pek itibar görmemektedir, ben burada kaldığım sürece tek bir şişko insana rastlamadım.” - “ ... Çerkez beyinin davranışları, onu Avrupa’da centilmen sıfatını kazandıracak kadar ince ve kibardı.” - “ ... Çerkezlerde genellikle her şey ortaktır, havanın olduğu kadar.” - “ ... Çerkez kızı bir hava perisini andıran görünüşü ile örgülü bukleleri ve tatlı gülümsemeleriyle, bizde bir peri ülkesinde olduğumuz hissini uyandırıyordu. Rusların Pşat’ı işgal ederek ortalığın bir ana baba gününe döndüğü en karışık ortamlarda bile, Çerkezlerin takındıkları tavır, hiçbir kelimeyle ifade edilemeyecek kadar asilce ve mertçeydi. Uygarlaşmış ülkelerdeki insanlar, buna benzer koşullar altında bu kargaşadan yararlanarak bu malları yağmalamak için biran bile tereddüt göstermezlerdi. Fakat burada halkın bir kısmının bu malların gerçek sahibinin kim olduğu konusunda bir takım şüpheler içinde olmasına ve Rusların işgaliyle ortalığın karışmasına rağmen, mallarını sık sık arabalarla bir yerden başka bir yere taşınması sırasında hiçbir parça kaybolmadı.” - “ ... Bu ülkede her tarafa büyük bir güvenlik içinde gidilebilir ve konuk uğradığı her yerde sıcak bir ilgiyle karşılanır.” - “ ... Dünyanın hiçbir yerinde bu ülkedeki insanların benzerini göremezsiniz.” - “ ... Semez prensi Şimaf Bey iyi karakterli olmayan bir başkandı. Babasının sahip olduğu ve hiç kimsenin itiraza cesaret etmediği büyük otoritesi, Şimaf Beyin ellerinde giderek küçülmüş ve sadece bir unvandan başka bir şey ifade etmez bir duruma düşmüştü.” - “ ... Fakat diğer yandan unutulmaması gereken bir gerçek daha vardır. O da Çerkez prenslerinin çoğunluğunun sahip olduğu olağanüstü cesaret, cömertlik ve nezakettir. (...) Bunlar aristokrasinin kötü yönlerini bir ölçüde dengelemiştir. Hatta günümüzde bile Çerkez prenslerinin davranışları Avrupa’daki şövalyelerin tavırlarına öylesine benzemektedir ki, Pallas hiç çekinmeden Kaberdey soylularının Töton şövalyelerinin kurdukları bir koloniden geldiklerini ileri sürebilmiştir. Bunun sonucu olarak buradaki soylu otoritesi daha barışçıl ve sevecen bir nitelik kazanabilmiştir.” Kuzeybatı Kafkasya halklarından Çerkezler hakkında yazılmış en önemli, kapsamlı ve belgesel eser hiç şüphe yok ki İngiliz James Stanislaus Bell’in 1840 yılında Londra’da “1837, 1838 ve 1839 Yıllarında Çerkesya’da Bir İkametin Günlüğü” adıyla yayınladığı kitaptır. İki ciltlik bu kitap Bell’in özel bir dava sonucu Kafkasya’ya gelişinin anılarıdır. Bell anılarında şöyle yazar: - “...Kafkasya’da belli bir kişinin egemenliği yoktur. Tek egemen güç sözdür. Herkes kendini, verdiği sözü tutmakla yükümlü görür. - “... Çerkez milleti, şimdiye kadar tanıdığım, işittiğim ve okuduğum milletlerin hepsinden daha kibar ve naziktir. - “... Çerkezlerde hapishane yoktur. Cezalar mal ile ödetilir. Çerkesya’da toprak mülkiyeti yoktur, yararlanma hakkı vardır. Müller(Alman-Şair): - “... Çerkez, gerek yaya, gerek atlı olsun, daima yenilmez ve eğilmez bir varlık sahibidir.
Jabağı Baj (Çerkesya’da sosyal Yaşam ve adetler Kitabı’ndan):
-Çerkezlerde çok kadınla evlenme adeti yoktur. -Çerkez kızları evleninceye kadar bağımsız bir insan olarak herkesle görüşmekte, toplantılara katılmakta serbesttir. Delikanlılar ve kızlar, grup halinde evlerde bir araya gelerek sohbet edebilirler. -Oyun kuralları: Çerkez oyunlarında göbek atılmaz, kalça kıvrılmaz, gerdan kırılmaz, ceketin düğmeleri çözülmez. Erkek ve kız oyun sırasında birbirlerine arkalarını dönmezler. Oyun(dans) sırasında konuşulmaz, şaka yapılmaz. Kız-kıza, erkek-erkeğe oyun (dans) oynanmaz.
Leonti Lyulye (Çerkesya. Çev: Murat Papşu; Çiviyazıları) :
-Kafkasya’da dilenci yok, aşırı zenginde yok. -Burada, Çerkezlerin birçok kez tanığı olduğum üstün bir meziyetinden söz etmeyi gerekli görüyorum. Bu, düşünceleri ortaya koymaktaki rahatlık ve hitabet gücü, kurallara uygun olarak yaptıkları tartışmalarda gösterdikleri ifade yeteneğidir. -Çerkezlerde gelenekler, her türlü yasadan güçlüdür. -Hiçbir düğün ve cenaze göremezsin ki hemen-hemen bütün bölgenin insanları katılmış olmasın. -Çerkezlerin sosyal hayatlarında geçerli olan kurumlaşmalar, kişileri, ahlaki ve entelektüel açılardan olağanüstü derecelerde geliştirerek onları, modern ülkelerin halklarından çok daha gelişmiş kişiliğe sahip insanlar durumuna getirmiştir. -Bu hikmet ve irfan, bir Çerkez’i bulunduğu yerden yükselterek, onu, gücün ve şerefin doruklarına çıkarmaktadır.
James S.Bell (Çerkesya’dan Savaş Mektupları. Çev: Sedat Özden) :
- “Bu insanları tanıdıkça hayran oluyorum.” - “Her kabile yaşlılar tarafından idare ediliyor.” - “Öğrenebildiğim kadarıyla burada delilik bilinmiyor.” - “Çerkez halk demokrasisi, amerikan demokrasisinden iyi işliyor. İnsanların özgürlükleri konusunda duyarlı olmaları, toplumu ilgilendiren bütün sorunların açık olarak görüşülmesini gerektirmektedir.”
MS 950 yılında Bağdat’ta “Kitabul-Ekber El-Zaman” adında 30 ciltlik bir eser yazıldı. Yazarı 10.yüzyılda yaşamış ünlü Arap coğrafya ve tarih bilgini, gezgin Abdül Hasan El Mesudi idi. Yazar Kafkasya’nın en eski halklarından Çerkezleri görmüş ve izlenimlerini şöyle kaydetmişti:
- Bu kadar temiz ve beyaz tenli, ince belli, güzel kadınlar ve yakışıklı, bahadır ve cesur erkekler herhalde dünyanın başka memleketlerinde yoktur.” ... “Çerkezler gruplar halinde Trabzon’daki Yunan pazarına gelir ve alışveriş yaparlardı. Hal ve tavırlarından çok uygar ve zeki oldukları belli oluyordu. Çünkü giysiler genellikle brokardan olup, kenarları altın iplik işlemeliydi.
Rev. Henry J. Van Lennep(Amerikalı misyoner):
“... Çerkezler yalnızca şaşırtıcı derecede direnç gücüne sahip sade insanlar olmakla kalmayıp, gerilla savaşında bunlardan üstün başka bir millet herhalde yoktur. Ateşli silah kullanmakta son derece ustadırlar. Bu silahları kendi dağlarında,modern gelişmelerin sağladığı olanaklardan yoksun olarak yaptıklarına kendi gözlerimizle tanık olduk. Çerkezlerin pek çoğunun en iyi Şam çeliğinden yapılmış yivli silahları vardır.” Bu insanların bağımsızlıklar için verdikleri savaş uzun süredir devam etmektedir. Bu konu tarihçiler için gerçekten incelemeye değer bir konudur. ... Dışarıdan yardım almadan sürdürdükleri direniş, bu cesur dağlı halkın ne kadar büyük bir dayanma gücüne sahip olduğunun kanıtıdır...”
İngiliz Yarbay G. Poullet Cameron’un Gürcistan, Çerkesya ve Rusya’da yaptığı gezilerin anıları Londra’da bir kitap halinde yayınlandı. “Gürcistan ve Rusya’da Kişisel Serüvenler ve Geziler” adlı iki ciltlik eser 1845 de Londra’da yayınlandı. Bu eser Gestacker tarafından Almanca’ya çevrildi ve ilk baskısı 1846 da Leipzig’de, ikinci baskısı da 1848’de Dresden ve Leipzig’de yapıldı. Şimdi bu eserden bazı bölümler sunuyorum:
- “... Belki yalnız Kafkasya’da görülebilen parlak ve görkemli bir sabahtı; grubumuz toplandı. Varoşta öküz arabası dahil her tür araba, şık ve zarif giyinmiş atlılar birbirlerine karışmıştı. Bunların çevresinde tuhaf ve göz alıcı üniformaları içinde, sabah güneşinde parlayan uzun mızraklarıyla Kazaklar manzaraya değişik bir hava katıyordu. Ancak çevremde Rusya’nın en zengin ve kibar soylularının olması bile düşüncelerimi, yeryüzünde bağımsızlıklarını en kutsal değer olarak kabul eden ve canını dişine katarak savaşan, karşımızdaki o cesur halktan ayırmama engel olamıyordu. Onlar dehşetli naralar atarak düşmanlarının üzerine atılan, Kafkasya’nın zırhlı giysili cengaverleri idiler.” - Pyatigorsk’un 1-2 verst kuzeybatısında gayet sarp, fakat Kafkas dağlarının arasında kaybolmuş bir dağ bulunur. Halk batıl inançlarla buraya “Yılan Dağı” adını takmıştır. Önceden burası sayısız yılanın kaynaştığı bir bölgeymiş. Rivayete göre bir gün ünlü bir evliya gelmiş ve bu yılanların hepsini kovmuş. Bu evliyanın hangi din veya mezhepten olduğu bilinmiyor. Ben buralara geldiğimde bu dağın zirvesine daha insan çıkmadığı söyleniyordu.” - “ ...Bazı Çerkez liderlerinin de davetli olmaları, bu toplantıya ayrı bir hava verdi. Öğrendiğime göre bu liderlerden birçoğu hayatlarında ilk kez Avrupa topluluğuna giriyorlardı. Bununla beraber dik duruşları, zarif endamları ve şık kıyafetleriyle, vakur tavırları ve kibar hareketleriyle sanki ömürlerini bu dağlarda, vahşi olaylar içinde değil, imparatorluk saraylarında geçirmişler gibiydiler. ... Elleri kama ve kılıçlarının kabzalarından hiç ayrılmıyordu. O akşam iki önemli şey öğrendim. Çerkezler, ülkelerinin güzel dağlarına, muhteşem vadilerine kutsal bir varlık gibi bağlıydılar ve ne servet, ne makam, ne şan, ne de hırs; onları asla bu sevgiden vazgeçiremeyeceği gibi, yurtlarını da asla unutmayacaklardır.”
Nihayet, sosyalizm felsefesinin kurucuları Karl Marx ve F. Engels’de isyan ettiler. İlk olarak Karl Marx şu demeci kaleme aldı:
- “ ... Avrupa HALKLARI! Bağımsızlık ve özgürlük için nasıl savaşılacağını kahraman Kafkasya Dağlılarından öğreniniz. Onlar bu ilkelerin en belirli, en saygıdeğer temsilcileridir.” - “ ... Çerkesya haritada bağımsız bir ülke olarak görünmektedir. Hiçbir şey, parlamentodaki oylamalar bile tarihin akışını ve haklının sesinin kısılmasına yetmeyecektir. Kafkasya’nın Rusya’ya ait olmadığı gerçeği, o savaşçıların silahlarıyla kanıtlanacaktır.”
Fransız jeolog ve araştırmacı Madame Xavier hommaire de Hell 1840’larda eşi ile Kafkasya’yı ziyaret eder. Kazakların koruması altında Pyatigorsk’a doğru giderken yolda Çerkezlere rastlarlar. Çerkezler sayıca kalabalıktır, fakat arabada Avrupalı kadınların olduğunu görünce onlara dokunmazlar. Kazaklarda şanslı olduklarını düşünerek yola devam ederler. 1847 yılında Londra ve Paris’te hatıraları yayınlanan Madame Hommaire’nin izlenimlerini sunuyorum:
- Müthiş Çerkezleri nihayet gördüm ve bir çığlık atmadan edemedim. Dehşetli görünüşlerini ve korumalarımız olan Kazaklara nasıl nefretle baktıklarını hayatım boyunca unutmayacağım. Tepeden tırnağa silahlıydılar, bazıları zırh giymişti. Gümüş kamaları ve piştovlarının işlemeleri, siyah yamçılarının altında pırıl pırıl parlıyordu. Gecenin sisi içinde aynen Ossian’ın (efsanevi Kelt savaşçısı ve ozanı) masal kahramanlarını andırıyorlardı.
Elinizdeki bu kitapta genel olarak Rusya’da yayınlanmış eserlere az yer verilmiştir. Çünkü Rusya’da gerek Çarlık döneminde ve gerekse Sovyet yönetiminde Kafkasya konusunda yüzlerce eser yazılmıştır. (...) Rusya’da Kafkasya konusunda yazılmış eserler genellikle taraflı ve hatta bazen yanlış bilgilerle dolu olabilmektedir. Örneğin, birçok eski Rusça kitapta tüm Müslüman halklar Tatar olarak adlandırılmıştır. (...) Bu durumda her yazar tam olarak tarafsız ve hoşgörülü olamazdı. Biz bu kitapta tarafsız ve gerçekleri yazan birkaç ünlü Rus yazara da yer verdik. Bunların en önemlilerinden biri şüphesiz Kont Lev Tolstoy’dur.
İngiltere’nin en büyük ve ünlü dergilerinden biri olan ve hala yayın hayatına devam eden “The İllustrated London News dergisi nin” 1854 yılının Haziran sayısında şöyle bir yazı çıkmıştı.:
- “ Bu sayıdan itibaren, gelecek sayıda da devam edecek olan Çerkez Yaşamı adlı yazımızı resimli olarak yayınlamaya başlıyoruz. Dünya üzerindeki halklardan en ilginci ve olağanüstü olan bu ırkın, ev ve aile yaşamını sizlere sunuyoruz. Bu iddiamızı doğrulayacak birçok kanıt vardır. Bu insanlar dünyanın en eski kavimlerinden gelmektedirler. Eski Mısır, Çin ve İranlıların tarihlerinden sonra onların tarihi en eskilerdendir. Bağımsızlıkları o devirlere kadar dayanır. Bu konuda dünyada belki ancak bir iki millet ile kıyaslanabilirler. En büyük özellikleri tarihin hiçbir döneminde yabancı boyunduruğuna girmemiş olmalarıdır. Belki birçok savaşta yenilgiye uğramış ve dağlara çekilmiş, sayıca üstün ve silahları kuvvetli düşmanlar tarafından bir süre etkisiz bırakılmış olabilirler. Fakat daima kendi töreleri ve kendi kuralları ile yönetilmiş, başkalarına tabi olmamışlardır. (...) Onlar hala kendi mağrur liderlerinin yönetiminde, kendi kanunlar ve töreleriyle yönetilmektedirler. Bu millet bizi sadece ulusal tarihleriyle ilgilendirmekle kalmayıp, dünya tarihinde en uzun süre bağısız olarak devam ettirdikleri özgür ulusal geçmişleriyle de çok ilgilendirmektedir. Sayıları azdır, bulundukları bölge çok önemlidir ve özellikleri son derece çekicidir. Onlar eski dünya halkları tarafından da iyi tanınmakta idiler. Ünlü tarihçi ve yazarlar; Heredot, Verrius Flaccus, Ponyonius Mela, Strabon ve Plutark ile daha bir çokları onlardan övgüyle bahsetmişlerdir.”
Gilford Polgrave’ in “Doğu Araştırmaları” kitabı 1872’de Londra’da yayınlandı. Yazar 1872 yılında İngiltere konsolos yardımcısı olarak görev yaptı. Bu kitabında Polgrave Abhazlar için şöyle der:
- “... Bu Abhaz halkının çok eskiye uzanan geçmişleri hakkında az bilgisi vardır. Fakat eski Yunan kayıtlarında, çok eskiden beri Karadeniz’in doğu kıyısında yaşadıkları belirtilir. Bu bölge kesinlikle bugün de yaşadıkları aynı yerdir. Fakat bu otoktonların nereden geldikleri hala bir sorudur. Uzun boylu, açık tenli, renkli gözlü, kumral saçlı insanlardır. Atletik sporlara ve hareketli hayata olan ilgi ve bağlılıkları, onların kuzey kökenli olabileceklerini gösteriyor. Karakterleri cesur ve girişken, ticarette eğimli olup bir de çocuksu bir kurnazlıkları vardır. Çıkar elde etmek için örgütlenme yeteneğinden yoksundurlar. Buralar gezen hiçbir gezgin daha bu insanların gizemini çözememiştir.”
İngiliz Kafkasolog John F. Baddeley’in Kafkasya ile ilgili ikinci eseri iki cilt halinde 1940’da Oxford da yayınlanmış olan “Kafkasya’nın Yalçın Kanatları” adlı kitaplarıdır. İçinde çok ilginç konular olan bu değerli eserden enteresan bulduğum bir bölümü size sunuyorum. Burada yazar Kuzey Osetya’da gördüğü devasa harabeleri anlatır:
- Dünyada bir eşinin daha ancak Güney Amerika’da, Bolivya’da 4 bin metre yükseklikteki Titicaca gölünün kıyılarında , “Tihuanako” kalıntılarında görüldüğü bu devasa harabelerin bu yüksek yerlerde binlerce yıl önce kimler tarafından ve hangi araçlarla yapıldığı hala sırrını korumaktadır. Adına “Devlet Kalesi” denilen bu yapıtlar, yüksek bir plato üzerinde kurulmuş olup, birkaç dönümden fazla alanı kaplamaktadır. Volkanik olduğu iddia edilen ve yüzlerce ton ağırlığındaki kayalardan yapılmıştır. Dikdörtgen şeklindeki duvarlarının kalınlığı, yerine göre üç metreden fazladır. Taşlar yekpare blok halinde olup, kesilmiş veya yontulmuş değildir; sanki tuğla gibi kalıptan çıkmışa benzer. Her taş yüzlerce ton ağırlığındadır. Çimento, harç veya benzeri herhangi bir madde kullanılmamasına rağmen gayet düzgün şekilde, aralarında milimetrik bir açıklık bile olmadan örülmüşlerdir. Bu görkemli ve harika kalıntı insanüstü bir yapıt görünümü vermektedir.
... Baddaley’in sorusuna yanıt olarak Prof. Melitset Bekov, bunların Keltlerden kalma olabileceğini söyler, fakat Baddaley’e göre bu eser Kafkas Nart mitolojisine dayanmaktadır. Bunun gibi bir çok açıklanamayan gizemlere sahip olan Kafkasya’da geçmişte büyük bir uygarlığın bulunduğu ve orada yaşayan insanları kültür ve daha birçok yönden etkilediği inkar edilemez bir gerçek gibi görülüyor. 1923 yılında Amerikalı profesör Reginald Aubrey Fessenden “Kafkasya Berzahının Batık Uygarlığı” adıyla altı bölümden oluşan bir eseri Boston’da yayınlandı. 1927’de buna beş bölüm daha eklenmiştir. Ayrıca bu konuda ölümünden önce 13 bin referansı kapsayan; bin daktilo sayfası bilgi, belge ve not bırakmıştır. Fessenden’in araştırması ve sonuç olarak iddiası; kendine göre kanıtları olan bir nazariyedir. Müspet bilimle kesinlikle kanıtlanması belki bazılarınca olanaksız görülebilir. Fakat H. Scliemann askeri müteahhit iken Truva’yı keşfetmişti. F. Grotefend ise Göttingen Akademisinin kendisini on altı yıl sonra doğrulamasından önce, Kuniform Yazıtlarının doğru çevrilişlerini keşfetmişti. Bir pamuk imalatçısı olan P. Dobson, profesyonel bilim adamlarından on yedi yıl önce; 1825’de buzulların hareketi teorisini ortaya atmıştı. Prof. Fessenden de profesyonel bir arkeolog değildi fakat teorisi, Sir Flinders Petrie, prof. A. T. Clay, Kafkasolog W : E. Allen ve Prof. Meşaninov gibi birçok ciddi bilim adamı tarafından kabul edilmiştir. (...) Prof. Fessenden’in kitabının ikinci kısmı, ilgilenen bilim adamlarına takdim edilmek üzere sadece yüz adet basılmıştır. Bu kitabın uzunca bir özetini sizlere aktarıyorum:
- “Kafkasya ve Kafkasya berzahı diye adlandırdığımız bölge, eski Babil ve Mısır uygarlılarından önce oluşan çok büyük bir uygarlığın beşiğidir. Bu uygarlık, konu edilen uygarlıklardan binlerce yıl önce oluşmuştu, ki kalıntılarına Terek ve Sunja ırmakları ile yukarı Alizon vadisinde rastlanabilir. Bu konuda arkeolojik araştırmalar yapılmaktadır.” - Mısır hiyerogliflerinde, eski Mısırlı rahip Manetho’nun, Finikeli tarihçi Sunchuniathon’un kayıtlarında, Ammianus Marcellinus ve Musevi tarihçi Joosephus’un yazılarında tufandan önceki insanların bir gün tufanla yok olacakları kehanetini bildiklerini, geride iz ve kayıt bırakmak için biri tuğladan, diğeri taştan iki sütun inşa ettiklerini, bunların üzerine o güne kadar olan insanlığın tarihini ve buluşlarını kaydettiklerinden bahsedilir. Bu sütunlara Herakles Kolonları adı verilir. Atlantis efsanesinde adı geçen kolonlar da bunlardır. (Antiguities kitabı 1, bölüm 2) O zamanlar Baltık Denizi, Orta Asya’da bulunan ve Asya Akdenizi diye anılan bir denizle birleşmiş olup, kutup okyanusunun bir parçası idi. Şimdi bunlardan geriye kalan su parçaları Hazar Denizi, Aral ve Balkaş gölleridir. Tufandan sonra o zamanki insanlık için ortada kalan yer, en yüksek kara, Seriadik ülkesi olarak anılır. Bu ise güneş ülkesi Seirios da olabilir ki, gerçekte burası Kuzey Kafkasya berzahıdır, yani Sarmatya. Strabon’a göre orası Seres veya Serketes ülkesidir. Onların krallığı Hypanis (Kuban) ırmağının ağzından başlardı.(Müllerin Ptolemy’si, sayfa 905) yine Strabon’a göre, Babil’e kervan yolları ilk olarak buradan açılmıştır. - Çok ilginçtir ki eski Mısırlıların “Ölüler Kitabı”nın 147 ve 149. bölümleri incelendiğinde, çok detaylı olarak Kafkasya bölgesinin bir rehberi olduğunu görüyoruz. Kabilelerin, bölgelerin adları aynen verilmektedir. Örneğin halk olarak Kimmerler, Seresler, yer olarak Tiber ve Keft gibi. Eski coğrafyacılar Herakles sütunlarının Cebelitarık’ta olduğu şeklinde yanlış bir kanıya kapılmışlardır. Aslında Herakles, Karadeniz’in kuzeyinde, kuzey kıyılarında bulunmuş ve kolonlar buraya dikilmiştir. (Bkz. Megasthenes, Strabon ve Heredotus) Fenikeliler ise yanlış olarak boşuna kolonları Cebelitarık’ta aramış ve bulamamışlardır. Herakles Kolonları’nın gerçek yeri Kuzey Kafkasya’dır - “ Ünlü Yunanlı coğrafya alimi Ptolemy bu bölgede ‘İskender’in Kolonları’ndan bahseder, fakat İskender bu kadar uzağa gitmemiştir. Taman yarımadasının asıl adı Ta Muna’dır ve ‘Tanrının Ülkesi’ anlamına gelir. Eski Yunanca da bu Temenos’dur. Eski Yunan efsanelerine göre Uranus doğuda Kronus batıda ve Zeus’da Ameltha’nın yanındadır. İskitler, diğer hakim ırklar ve maden işleyenler, Taauti adlı bir tanrıya taparlardı. Dağlıların ise Theoi (Tha) adlı tanrısı vardı. Anapa yarımadası büyücü Circe’nin yuvasıdır. O bölgede Circetae’ler yaşar, onlar Taman’ın ünlü okçularıdır. Kabardi’nin anlamı ‘başın sol tarafında bulunan’ bir bağdan gelir. Soylular saçlarını bununla bağlarlar. Bu aynı zamanda Sind halkının tanrısının simgesidir. Gerçek Altın Post’un ülkesi aslında güneyde değil, Taman yarımadasındadır. Kafkasya’nın antik ve tufan öncesi uygarlığının kalıntıları bugün tamamen yer altındadır. Bunların bulunup keşfedilmesi de, ilgili arkeologlara düşmektedir.” - “ İnsanlığın yaradılışından beri anlatıla-gelen efsaneleri, yani mitolojiyi eski kelimeler yoluyla araştırarak bulgulara ulaşmaya ‘mitarkeoloji’ denmektedir. Bu yöntem, fosilleşmiş töreler ve adlar sayesinde yeni bilimsel bulgulara ulaşmaktır. Berzahın güney kısmında esmer ve zenci ırklar meydana gelmiş, Kuzey Kafkasya’da ise büyük beyaz ırk oluşmuştur. Gerçekte Kafkasyalı olan eski Mısır Tanrısı Osiris’de güneyden gelen bir tanrıdır ve mavi bir maske takar. Eski Mısır uygarlığının Kafkasya’dan geldiğini anlamak için Mısır’ın ‘Ölüler Kitabı’nı incelemek yeter. Onlar için anavatan Kafkasya’dır ve Kafkas sıradağlarının güneyine düşen Siris vadisinden gelmişlerdir. Ölüler Kitabı’nda güneş bir denizin üzerinden, Bakhu’ya (Bakü) doğar ve Ta Manu’da (Taman) bir diğer denizin üzerinde batar. Fakat Mısır coğrafyasında böyle doğulu, batılı denizler yoktur.. Kitapta bahsedilen yer besbelli Kafkasya’dır. - “ eski Mısırlı din adamları kutsal bilgileri herkese vermediler, sadece seçkin bir grup bunlara vakıftı. Ölüler Kitabı’nın 17, 18, 64, 125, 149 ve 150. bölümlerinde bu bilgiler, elinde anahtarı olana sunulur ve sadece bu seçkin grup esas anlamı öğrenebilir. Antik coğrafya bilginleri Mısırlılarla Güney Kafkasya vadileri halkının aynı ırktan geldiklerini bilmekteydiler. MÖ 450’de Herodot şöyle yazar (2.104): ‘Hiç şüphe yoktur ki Kolhis halkı ile eski Mısırlılar aynı ırktandırlar.’ Mısır’ın eski adı Aetia idi. Kafkasya’da aynı adı taşıyan bir bölge bulunurdu. Sirisk ise Nil nehrinin eski adıdır. Kafkasya’daki nehrin adı ise Cyrus’dur (Kur).” - “ Ölüler Kitabı’nda ‘ufuk’ kelimesiyle yine Kafkasya kastedilmektedir. Güneşin doğduğu Bakü’den, güneşin battığı Taman arasında ülke, dünyanın ufkudur. Buranın Batı kısmında ise, Yabi Kuban’da ve Taman’da Kimmerler veya Khemuri halkı yaşardı (Strabon 11, 11;5.). Bu bölgede bazen sis öyle yoğun olurdu ki, adına ‘Kimmerler Karanlık Ülkesi’ adı verilmişti. Azak denizinin eski adı olan Maetis’in anlamı ise “Karanlıklar Ülkesi Tanrısı’dır. Bu ülkede sonradan yaşayan , Kimmer ahfadı olan halkı kendilerinin Aed veya Aeti, Haeti ırkından geldiklerini söylerler ve Thaem/Tha tanrısına taparlardı.” - “ Eski Fenikeliler de bu ırktan gelirler. Asıl vatanları Terek ve Sunja arasında, Kuzey Kafkasya’daydı, sonradan güney ülkelerine inmişlerdir. Ama Kuban’ın en eski yerlilerinin Kimmerler olduğu kesindir; onlara ‘kutsal ateşin insanları da denirdi, bazıları da Gimri diye anarlar.” - “ İsa’dan 11 bin yıl önce Azak denizinden gemiyle Aral Gölü’ne ve Faizabad’a kadar gidilebilirdi. Bu deniz kuruduktan sonra buradan doğuya kervan ve ticaret ulaşımını ilk yapan halk Seresler veya Circetaeler idi.” - “ Arkeolojik araştırma ve kazılar tamamen yapılmadan, Asya Akdenizi adını taşıyan Balkaş gölünden Çalantaş denizine kadar uzanan büyük denizin varlığını tam olarak kanıtlayamayız. Fakat büyük Rus bilim adamı Prof. Rostovsev, eski Çalantaş Deniz’inin kuzeybatısına düşen Altay bölgesinde, Kuban’dakiler çok benzeyen mezarlar bulunduğunu belirtir. Yine Baykal gölünün güneyine düşen Tarım bölgesinde, Avrupalılarca yapıldığı sanılan kalıntıları keşfeden Sir Aurel Stein’in bulguları ilginçtir. Bir deniz ve hatta okyanus büyüklüğünde bir deniz kuruduğunda, onun eski kıyı yerleşim alanlarından başlayarak araştırmalar yapılabilir. Örneğin bugünkü Atlas Okyanusu kurursa, Amerika’nın doğu kıyılarındaki kentler tetkik edilir ve buraya insanların bir zamanlar İngiltere’den deniz yoluyla geldiği belirlenebilir. İşte Orta Asya’da da Kafkasya berzahından geldiği sanılan birçok emareler bulunur. MÖ 6000 yılına kadar geri giden, sonra MÖ 2500 ve hatta 1000 yılına kadar gelen bazı yer adları bu kanıyı güçlendirmektedir. Selentuş Okyanusu adı verilen bu Orta Asya denizi zamanla kurumuştur. İlk olarak bunun sonucu Balkaş gölünün Kafkasya ile bağlantısının kopmasıdır. Strabon’a göre MÖ 250 yılında Aral ile Hazar Denizi arasındaki su bağlantısı artık kurumuştu. O dönemde Kuzey Kafkasya’da yaşayan Sirici adlı bir kavim Hindistan ve Babil’e kervan yollarını oluşturmuşlardır (Strabon, 11).” - “ Aslen Kafkas kökenli olan Zelençuk, Olançuk, Alontas, Aslantis adlarına Orta Asya ve hatta Çin’de bile rastlanmaktadır. İpeği Çin’de ilk üreten Çin imparatoriçesinin adı Se-lint-çi’dir. Selentuş Okyanusu batıdan Kafkasya berzahına dayanıyordu..” - “Amerikan Bilim Geliştirme Derneği’ne 1899 yılında verilen bir raporda, Eski Yunanlıların ve Samilerin mitolojik ülkeler hakkındaki efsanelerine konu olan bölgenin Kafkasya berzahı olduğu iddia edilmiştir. Araştırmalar sonucu bu rapor sonradan genişletilerek 1922 yılında son şeklini almıştır. Kafkasya’nın kuzey ve güneyinde yapılacak kazıların, kapsamlı arkeolojik kanıtlar oluşturacağı da belirtilmişti. Ben bunu 1923 yılında yazdığım kitapta belirttim. Eusebius, Beropssus ve Josephus gibi eski bilim adamlarının tufandan öncesini anlatan kayıtları ve Ölüler Kitabı’nın gizli anlamının anahtarını belirten bir yazı 1 Mart 1924 ve 26 Temmuz 1924 tarihli Nature dergisinde yayınlanmıştı. Yine bu konuda çok ilginç bir yazı Christian Science Monitor dergisinin 24 Şubat 1924 tarihli sayısında çıkmıştır.” - “ Tevrat Törelerinin Aslı adlı kitabın yazarı ve Babil ile Sami Filolojisi profesörü Arkeolog Dr. Albert T. Clay, gerek eserinde ve gerekse benimle yazışmalarında bu teorilerin çok mümkün olduğunu ve kendisinin de inandığını belirtmiştir. Mısır bilimleri uzmanı Sir Flinders Petrie’de aynı fikirdedir.” - “Eski bilginlerin yazdıklarına göre dünya da ipek ilk defa Dağıstan’daki Gadira yöresinde üretilmiş ve oradan Selentuş Okyanusu yoluyla Çin’e götürülmüştür. Çin’de İmparatoriçe Se-lint-çi tarafından geliştirilmiştir. Argonotların Postu da bir tür sarı ipek üretimidir. (...)” - “ Uzun süre yaptığım kapsamlı araştırmalar sonucu eski Yunan efsanelerinde adı geçen yer adları konusunda bazı boşluklar ve yanlışlıkları saptadım. Örneğin, şimdiki Atlantis Okyanusu Yunanlılara çok uzaktı, fakat Selentuş Denizi yakındı. İspanya’da İberya bulunduğu gibi Kafkasya’da da İberya vardı. Batıda Albanya olduğu gibi Kafkasya’da Dağıstan’ın adı da Albanya idi. Sonuç olarak Yunan mitolojisindeki Atlantik Denizi’nin Selentuş Denizi olduğu ve bu denizin de gerçek Atlantik Okyanusu olduğu sonucuna vardım. Yani eski efsanelerde adı geçen Atlantik Okyanusu’ndan anlaşılması gereken Selentuş Okyanusu’dur. - Babil ve Mısır uygarlıklarının çıkış noktası Apsu veya Apsu-anaki diye anılan yer Kafkasya bölgesidir. Yine bu bölgenin adı Gılgamış Destanı’nda geçer. Yunan kahramanı Ulysses’in gerçek yeri de Kuban’dadır. - Hititler dahi Kafkasya’da bulunmuşlardır. Alazan vadisinde Hitit yerleşim merkezleri bulunurdu. Tufandan sonra Mısırlılar tekrar buralara geldilerse de soğuk iklime dayanamayıp Batı Kafkasyalı dağlı halk tarafından geriye püskürtüldüler. - Mısırın Ölüler Kitabı’ndaki bir çok yazı Kafkasya’yı anlatıyor gibidir. Ölüler Kitabı’ndaki yer adları ve dünyanın oluşumunu içeren kayıtlar, güneşin doğuşu ve batışı, Kafkasya berzahının bu kitapta anlatılan yer olduğunu işaret etmektedir. Yine 1923, 1924 ve 1926’da yazdığım yazılarda sunduğum ve burada bahsettiğim kanıtlara dayanarak Kafkasya’nın eski Yunanlıların, Mezopotamyalıların (Sümerler, Keldaniler, Fenikeliler), Semitlerin ve Aryanların anavatanı olduğu kanısına vardım. Mısır Ölüler Kitabı’nın Mısır hanedan ailelerinin başlangıcından önce yazıldığı da bir gerçektir. - MÖ 428 yılında doğan ve 348 yılında ölen Platon(Eflatun) Kritias adlı eserinde Atlantis Efsanesini anlatır. Ona göre eski Yunan bilgini Solon’a Mısırda Sais rahipleri tarafından, tufandan önce var olan bir büyük uygarlıktan bahsedilir. Bu Atlantis uygarlığıdır. Dünyanın ilk ve en eski uygarlığı olan Atlantis tufan sonucu yok olur ve batar. Sağ kalanlar yüksek yerlere sığınırlar. Bence bu yüksek yerler Kafkas sıradağları ve yamaçlarıdır. İnsanlık tekrar burada oluşur ve dünyaya yayılır. İsimlerin, kelimelerin birbiriyle benzerlikleri ve ilişkileri nümeroloji bilimiyle araştırılmaktadır. Örneğin Eumeles, Mısır dilindeki Gedairus ile aynı kişidir. Eumeles’in nümeroloji sayısı 728 olup, Gedairus ile aynı, 728 çıkmaktadır. Yunan Klito 1160 çıkarken, Mısırlı Naphtys de aynı şekilde 1160 çıkar. Klito deniz tanrısı Poseidon ile evlenir. Poseidon Atlantisin tanrısıdır, Mısır dilindeki adı ise Typhon’dur. Bu şekilde adların birbiriyle aynı oluşundan, Mısır ve Yunan mitolojisinden ve eski Kafkas haritalarındaki otokton isimlerden varılan sonuca göre gerçek Atlantis, Atlas Okyanusu’nda batan bir ada değil, tufandan önce Kafkasya’da, bugünkü Pyatigorsk ve Daryal geçidi arasında bulunan bölgedir. Güney doğusunda Gadria vardır. Atlantis, Selentş Denizi ve Karadeniz arasında kısmen ada bir ülkeydi. Buna göre tufan öncesi insanlık Kafkasya’da bulunan Atlantis’te oluşmuş ve büyük bir uygarlık kurulmuştur. - Babil’in insanlığın yaradılışı efsanesinde bahsi geçen dağlar; Lakamu, Lakmu, Kingu, Anshar, An, Marduk ve Gaga; Kafkas sıradağlarının en belirginlerinin adlarını oluşturur. Bu adlardan sadece Kingu, bugün Elbruz ve Anshar’da, Kazbek olmuşlardır. Bu bilgiyi Britanica Ansiklopedisi de doğrular. - Mısır efsanelerine göre dünyada ilk ülke, doğudan güneşin Bakü üzerine doğduğu denizden, Ta-Manu üzerine battığı deniz olarak anlatılır ki, önceden de değindiğimiz gibi bu ülke Kafkasya berzahıdır. - Hint efsanelerine göre Hindi kelimesi, çok eskiden Kuban kıyılarında yaşamış Sindi-Sind halkından gelirmiş. Çin efsanelerine göre ise, Çin halkının ataları Kafkasya’nın Seres halkından gelirmiş. Her halkın ve ülkenin efsanelerinde bahsi geçen yer Kafkasya’dır veya kaf Dağı’dır. - Hirtht ve Rockhill’in yazdıkları “Arap Ticareti ve Çin” adlı eserde, Hekül’ün sütunlarının Kuzey Kafkasya’da Taman’da olduğu yazılıdır. Başka ilginç bir olay, Mısır Tanrısı Osiris’in tacı eski Kimerya olan Rostov’da bulunmuştur. Bu tacın resmi Zaharov tarafından yazılan “Antik Mısır” (eylül 1926, USA) adlı eserde çıkmıştır. - Eski Mısır’ın Ölüler Kitabı’nda Kafkasya, isim zikredilerek “üzerinde tufandan sığınanları barındıran çok büyük bir tekne” olarak anılır (Bölüm 99). - Sonuç olarak vardığımız kanı şudur: eskiden genel olarak Kafkas Kabilelerinin oraya sığınmış, bilinmeyen büyük bir uygarlığın ahfadı olduğu kabul edilirdi (Kennan, Nat. Geog. Mag., Ekim 1913, Childe, The Aryans, sayfa 176 Enc. Brit. Makalesi Georgia, et. al.) ve bundan ötürü kanıt aranmazdı. Fakat bizim araştırmalarımız sonucunda, Kafkas kabilelerinin atalarının eski Mısır, Mezopotamya, Yunan ve Aryan uygarlıklarını oluşturanlar oldukları ve günümüzdekilerin de onların ahfadı oldukları kanıtlarla kesinleşmiştir ve bu buluşu destekleyen arkeolojik bilgiler gelmektedir.
Antik Mısır (Haziran 1927) adlı eserin yazarı ünlü egyptolog Sir Flinders Petrie’de bu tezi doğrulamıştır. Genelde sonuç olarak vardığımız kanıları şöyle sıralayabiliriz:
- Kafkasya, dünyanın sabahının ülkesidir. - Kafkasya insanlığın beşiği ve anavatanıdır. - Tufan öncesinde ilk insanlık uygarlığı (Atlantis gibi) Kafkasya’da oluşmuştur. - Kafkas kavimler bu uygarlığın yanaşması değil, aslıdır. - Bugünkü Kafkas kavimleri de onların ahfadıdır.
- İleride yapılacak kapsamlı arkeolojik araştırmalar bu tezi daha iyi kanıtlayacaktır. Bu satırların yazarı, uzun araştırmaların sonucu olan bu iddialarına yardımcı olan ve destek veren yüzlerce bilim adamı ve araştırmacıya teşekkürlerini sunmayı borç bilir. Bunların başında özellikle egyptolog Sir Flinders Petrie, Sami filolojisi ve arkeoloji profesörü Dr. Albert T. Clay, Sir Robert Hart ve grubu, Kafkasolog W. E. D. Allen, Prof. Meşaninov, Prof. T.A. Olmstead, E. CHİERA, E. A. W. Budge, J. H. Breasted, Jansen, Peters, Rawlinson ve E. Gilhrist gelir. - Yüzyıllardan beri Çerkesya’da hayret, şaşkınlık ve korku yaratan bir şey de “ölüm dağı”dır. Zirvesinde birkaç kuru ağaçtan başka hiçbir şey bulunmayan bu dağın tepesine çıkan her canlı derhal veya kısa bir süre sonra ölmektedir. Çerkesya’da seyahat yapan Şövalye Taibout de Marigny bu dağdan bahseder. Anlattığına göre, Pşiate’den beş fersah uzaklıkta, koni şeklinde bir dağdır. Tepesinde sadece birkaç tuhaf ağaç vardır. Bu dağın zirvesine çıkan herkes, her canlı mutlaka ölmüştür. Bazıları indikten kısa bir süre sonra fenalaşıp ölmüşlerdir. Bu tepeye hiçbir hayvan çıkmadığı gibi üzerinden kuş bile uçmazmış.Bu anıların yazılışından yüzyıl kadar sonra, 1924 yılında Paris’te yayınlanan “Hayvanlar, İnsanlar ve Tanrılar” adlı kitabında F. Ossendowski bu dağı konu eder ve dağın esrarını araştırır. Fakat kesin ve bilimsel bir kanıt bulamaz. Sonuçta bu dağın doğaüstü ve inanılmaz bir olay olduğuna karar verdiğini, kitabında yazar. Gerek Çarlık ve gerekse Sovyet yönetiminde bu dağ hakkında bilimsel bir araştırma yapılıp yapılmadığı açıklanmamıştır. Ölüm dağı, bugün de yerindedir ve Çerkesya’nın çözülmemiş gizemleri arasında yerini almaktadır.”
1936 yılında Paris’de Arthur Byhan ‘Kafkasya Uygarlığı’ adıyla bir kitap yayınladı Bu kitabın önsözünü, antropoloji okulunda etnoloji profesörü olan Dr. George Montandan yazmıştır. Şöyle der Arthur Byhan:
- “Kafkas milletleri arasında Kafkasyalı dediğimiz, gerçek Kafkasyalı olan Lezgi, Çerkez, Gürcü gibi adlar altında toplanmış olan ‘Paleo Kokezyenler’ etnologlarda derin bir saygı hissi uyandırırlar.Gerçekte bunlar, Basklılar, belki de eski Etrüskler, büyük etnik aileden kalanlar, İndo-İranyen gibi Hint-Avrupalıların Avrupa’da teşekkül etmesinden önce oraların halkını oluşturmuşlardır. (...) - Bask, Etrüsk ve Kafkasyalılarla zincir halkalarını oluşturan kavimler bilinmiyor. Etrüskler eriyip yok oldular. Basklıların tamamı sadece 140 bin kişidir. Kafkasyalılar halen üç milyon civarındadır. O halde şimdi, bir yüzyıldan daha az zamandan beri, bu etnik durumdan haberdar olunduğu için Kafkasyalılarda Hint Avrupalıların teşekkülünden önce, yakın bir benzerlikte Avrupa uygarlığını oluşturan unsurların kalıntılarını aramak hayret verici olmaz. Kafkasya’ya sığınan Paleo-Kafkasyalılar, kendilerini saran iki yabancı ırk dünyasının etkilerine karşı direnmede kısmen başarılı olabilmişlerdir. Bunlar: a- Güneyden gelen baskı (İran, Ermeni, Anadolu ve Hint-Avrupa). b- Önce kuzeyden, sonra da Türklerin Anadolu’ya hakim olmaları üzerine hem kuzeyden hem de güneyden gelen baskı (Turan-Moğol). Bununla beraber ne Hint-Avrupa ne de Turan-Moğol ırkları, sayıca az fakat direnme yeteneği yüksek Kafkas ırkını yok edemediler. Kafkasya’nın, Kurt Cebe ve Subutay’ın süvarileri ve Cengiz Han’ın orduları tarafından çiğnenip geçilmesi ve diğer komşu ırkların geçici baskısı, Kafkas ırkı Üzerinde ancak geçici ve sembolik bir iz bırakmıştır. Kafkas ırkı tarihte dört kez baskıyla karşılaşmıştır. Bunlar: 1. Çağımızın ilk yüzyıllarında Kafkasya’ya Anadolu’dan gelen Hıristiyanlık. Ancak tamamen yerleşmemiş, kısmen etkili olmuştu. 2. İsa’dan sonraki yüzyıllarda Kafkasya’ya giren İslamiyet. O dönemde Çeçenler ve Dağıstanlılar tarafından benimsenen İslamiyet de yerli inançları tamamen yok edememiştir. Fakat Hıristiyanlık ve İslamiyet Paleo-Kafkas ırkının teşekkülünde oldukça büyük rol oynamıştır. 3. Kafkasya çevresinde gelişen uygarlık, her ne kadar etkisini göstermişse de, Hıristiyanlık Gürcistan’da harabelerini bırakmış olan Bizans inşa sanayii ile birleşmiş; ancak, 19. yüzyılda Kafkasya’nın Ruslar tarafından işgaliyle modern Avrupa standartla- rının ürünleri Kafkasya’ya girmiş ve Paleo-Kafkas ırkının sonuç olarak tablosunu tama- men değiştirerek, ülkenin en uzak köşelerine bile ulaşmıştır. 4. Hint-Avrupa ve Turan-Moğol ırklarının baskısı, Hıristiyanlığın ve İslamiyet’in etkisi, Rusların fethine rağmen Kafkaslılar, Kafkasya’nın eski toplumsal yapısını az veya çok korumayı başarmıştır. Dördüncü baskıya 20. yüzyıldan beri açıktır ve halen de bu etkinin altındadır. Bu da Sovyet şekil değiştirmesidir ve bu kez sosyal yönden etkisini göstermektedir. Paleo-Kafkas ırkının tablosunu değiştirmektedir ve Moskova hükümetinin hemen yakın bir tarihte (Mart 1936) Kafkasyalılara eski töresel örgütlenmelerini tekrar yürütme izni vermiş olmasına rağmen, olumsuz etkiler önlenemez bir surette kendisini hissettirmeye devam edecektir.
Fransa’da yaşayan Rus kökenli araştırmacı-yazar Alexandre Başhmakov ‘Karadeniz’de Yirmi Yüzyıl Etnik Evrim-Kimmerler-Çerkesler-‘ adlı eserini 1937’de Paris’te yayınladı. Eserin bir bölümünde şöyle der:
- “ Tarihin sırlarının anahtarlarını arayanlar, bunu bugün Kafkasya ve Pirenelerde yaşayan dağlı halkları araştırarak bulabilirler.”
Corlis Lamont’un kaleme aldığı ‘Sovyetler Birliği Halkları’ adlı kitap 1946’da New York’ta yayınlandı. Bu kitabın 42. sayfasından itibaren ‘ Kafkasya’nın Dağlı Halkları’ bölümü başlar. Yazar burada şöyle der:
- Yafetik kökenden olan bu halkların yaşadığı Kafkasya için bazı antropologlar ‘beyaz ırkın beşiği’ tabirini kullanmışlardır. Kafkasyalı ise beyaz ırkı tanımlayan bir anlam kazanmıştır. (...)
1929 yılında İngiliz gezgin Negley Farson, ‘at’ ile Kafkasya gezisine çıkar. (...) Bu seyahatin anılarını “Kafkasya Gezisi” adıyla Londra’da yayınladı Elimizdeki kopyası 1952 tarihlidir. Kitaptan ilginç bir bölüm:
- “ Bulutların dağılması üzerine, nihayet Kafkas dağları tüm heybetiyle göründü. Bu manzara karşısında hayatımızın en doyurucu bir deneyimini yaşadığımızı fark ettik. Tuhaf bir his bedenimizi sardı. Dünyanın en vahşi dağlarıyla karşı karşıya idik. Buna rağmen Kafkas dağları insanda son derece derin bir kişisel şefkat duygusu uyandırır, buna kardeşçe bir koruma hissi de diyebilirsiniz. İsterseniz övünme deyin, ama insan bu nadide doğal güzelliği koruma duygusuna kapılıyor. Bu dağlar sizin ruhunuza hakim olur. Bir kere Kafkas dağlarının büyüsüne kapıldınız mı, ondan kurtulamazsınız. (...) - Buranın halkı olan Çerkezler dünyanın en iyi atlı savaşçılarıydılar. Moskof yönetiminde yaşamaktansa sürgüne gitmeyi yeğlediler. Ataları Mısır’da yüzlerce yıldan fazla Memluk sultanları olarak hüküm sürmüşlerdi. Onlar da Osmanlı sultanlarının ve Arap krallarının muhafız birliklerini oluşturdular. Osmanlı’nın, İran’ın ve Arabistan’ın en soylu aileleri Çerkez kanı ile zenginleşmişlerdir. Çünkü anneler ve karıları Çerkez’dir.”
Hitler’in yardımcısı Martin Bormann tarafından tutulan günlük ‘borman Vermerke’ adlı belgeleri oluşturmuştur. Bunlar bugün M. François Genoud adlı bir İsviçreli avukatın elindedir ve bir bölümünü 1952’de Paris’te yayınlamıştır. Ünlü İngiliz askeri tarihçisi ve yazar H. R. Trevor-Roper, Bormann’ın belgelerinin tamamını ele geçirip 1953 yılında New York’ta ‘Hitler’in Gizli Konuşmaları’ adıyla yayınladı (...) Aşağıda size 264 numaralı konuşmadan bir bölüm sunuyorum:
- “Kafkas kabilelerine mensup insanlar ne kadar başkadır. Onlar Avrupa ile Asya arasında bulunan en mükemmel ve en gururlu kimselerdir. ... (Adolf Hitler öğle üzeri, 22 Temmuz 1942)
Ünlü tarihçi Arnold Toynbee ‘Bir Tarih Araştırması’ adlı eserinde (Londra, 1972) eserinde şöyle yazar:
- “Kafkasya dağlıları beyaz ırkın fevkalade temsilcileridirler ki, bizim Batılı etnologlar biraz da abartmalı olarak onların adını tüm beyaz ırkın simgesi olarak aldılar.”
Stuart Piggott tarafından yazılan ‘Antik Avrupa’ adlı bilimsel eser, Edinburg Üniversitesi yayını olarak 1973’de yayınlandı. Aynı üniversitede öğretim üyesi olan Stuart Piggott araştırmasında MÖ 3000 yıllarında, Kuban’da çok gelişmiş bir uygarlık olduğu sonucuna ulaşıyor. Mevzubahis eserinde Piggott şöyle yazmaktadır:
- “ İleri Bronz Çağı’nda gelişen Kuban kültürü uygarlığı, Demir Çağı’na kadar devam etmiştir. Bazıları bu uygarlığın bilinmeyen eski bir kavim tarafından yaratıldığını ileri sürerler. Fakat Kimmerlere ait olduğu saptanmıştır. Özellikle Maykop’ta bulunan kral mezarında çok ince işlenmiş metal süsler bulunmuştur. Bu mezarlardan çok miktarda altın eşya da çıkmıştır. Kafkasya’nın özellikle kuzeybatı bölgesinin artık dünya metalürjisinin ilk keşfedildiği ve geliştiği yer olduğu kesinleşmiştir. MÖ 1400 yıllarında, bugün Çerkesya denilen Kjuzeybatı Kafkasya’da büyük bir metalurji gelişmesi olmuştur. Demir, altın ve gümüş üzerine dünyada ilk gelişme büyük olasılıkla Kimmerler tarafından, merkezi Maykop olmak üzere Kuban’da yaratılmıştır. Kimmerler MÖ yedinci yüzyıldan itibaren dünyada ilk olarak ata binme ve atla savaşma yöntemini bulmuşlar ve kullanmışlardır. Böylece Avrupalı barbarlar hiç değilse bu zamandan sonra, Kimmerlerden bu yeni savaş yöntemlerini öğrenmiş oldular.”
‘Allah’ın Dağları’ eserin yazarı Sebastian Smith’dir. Eser 1998’de Londra ve New York’ta basılmıştır. Bu eserden bazı bölüm başlıkları:
- “Nartlar, bir zamanlar Kuzey Kafkasya’ya hükmetmiş bahadırlardır, onlar mitolojik kahramanlardır. Nartlar, zamanın başlangıcında Yunan mitolojisindeki Titanların akrabasıydılar. Nart Destanı ve eski Yunan destanları ayırt edilemeyecek kadar benzerler. Günümüzün araştırmacıları hangisinin önce oluştuğunu araştırmakta ve tartışmaktadır. Acaba eski Yunanlılar Kuzey Kafkasya’dan mı geldiler?” - “Saygıdeğer, güvenilir ve bilgili olmak, thamate olmanın şartlarıdır.” - “Konukseverlik bir tutkudur.” - “Adıgelerde aile armaları (damığa) bulunur. Bunlar bir tür hiyeroglife benzerler, o aileyi simgelerler.” - “Kafkasyalının tuhaf bir özelliği vardır. Hem Kuran’a saygılıdır, hem de içki içer.” - “ Avrupa’da şövalye mefhumu ve şövalyelik, savaş ve şeref mefhumunun simgesi olan şövalyelik, belki de Kafkasya’dan Avrupa’ya yayılmıştır.” - “ 2500 yıllık antik bir Yunan kamasına bakın, eski ve paslı bir Kafkas kaması görürsünüz, hemen hemen aynıdır.” - “ Mısır’ı yüzlerce yıl yöneten Memlukların bir kısmı Çerkez’di. Bugünlerde Ortadoğu ülkelerinin güvenlik kuvvetlerinde çok sayıda Çerkez bulunur.
Peter Kolosimo ‘Bu Dünyanın Ötesinde’ adlı eserin yazarıdır. 1974 yılında Londra’da yayınlanan bu ilginç kitabın 134 ve 135. sayfalarında, yazar, Kafkasya konusunda çok ilginç bir açıklama yapıyor. Bu iddia birçok Kafkas efsanesinin doğruluğunu da kanıtlıyor, yazar:
- “Sovyet antropologları Kafkas dağlarında yaptıklar araştırmalarda, 2.80 ila 3.12 mt. Boylarında insan iskeletleri bulmuşlardır,” diyor.
İlk olarak Londra’da 1975 yılında ve daha sonra 1986 ve 1996 yıllarında yayınlanan ‘Hititler’ adlı eser, arkeolog J. G. Macqueen’in Anadolu’da yaptığı kazı ve araştırmaların sonucudur. Neolitik çağdan itibaren Anadolu’da kurulan uygarlıklar ele alınmaktadır: Asurlu ticaret kolonileri, Hititlerin kökeni anlatılmaktadır. Antik devir kalıntıları olan Kuzey Kafkasya’daki ünlü Maykop hazinesinden çıkan ‘öküz heykel’ ile Anadolu Horoztepe’de bulunan MÖ 2200 yılına ait ‘Hitit öküz heykelini karşılaştırıp aynı olduklarını resimlerle kanıtlıyor. Ayrıca Hititlerin öncülerinin Anadolu’ya, Karadeniz’in kuzey kıyılarından geldiklerini iddia ediyor. 29. sayfada, Hititlerin Kafkasya’dan bir göç dalgasıyla geldikleri belirtiliyor. 32. sayfada, Hititlerin metal eşyalarının Kuban’da Maykop ve Çarskaya mezarlarında bulunan metal eşyalarla aynı oldukları belirtiliyor. Bunların aynı medeniyetin insanları tarafından yapılmış olabilecekleri ihtimali üzerinde duruyor. 61. sayfada ise Hitit kamalarının kesinlikle Kafkas kamaları ile aynı olduklar ve Ortadoğu’da bunun başka bir benzeri olmadığını belirtiyor. Ayrıca yine kitabın sonunda, 1953’de C. L. Wooley tarafından kaleme alınan ‘ Unutulmuş Krallık’ adlı eserden bahsediliyor ve bu kitabın 29-35. sayfalarında: Hititlerin Kafkasya’dan inerek Kuzey Mezopotamya, Amik bölgesi, Suriye ve Anadolu’ya geldikleri belirtiliyor.
Amerikalı araştırmacı Ivan T. Sanderson ‘Korkunç Kar Adamı, Gerçekleşen Efsane’ adlı kitabını 1968 yılında New York’ta yayınladı. Yazar kitabın büyük bölümünü Kafkasya’ya ve orada yaşadığı varsayılan korkunç kar adamı ‘Yetiye’ ayırmıştır. Kitabın diğer bölümleri, dünyanın diğer yörelerindeki kar adamlarıyla ilgilidir. Sanderson’un kitabından bir bölüm:
- “1964 yılının yazında Kabardey’de Kızburun’da, Muhammed Pşınov isminde bir Çerkez inşaat ustası, Zol yöresinde, Batek köyünde bir mısır tarlasında bu yaratıktan bir tane gördüğünü iddia etmiştir. Prof. Boris Porşnev’in yerine geçen Dr. Jeanne Kofmann 1962’den beri Kaberdey’e yerleşmiş ve almastı adı verilen bu olağanüstü yaratığın varlığını araştırmaya devlet tarafından memur edilmiştir. 1966’da Moskova’daki Coğrafya Derneği’ne verdiği uzun raporda, bunun çok az rastlanan neandertal bir yaratık olduğunu belirtmiştir. Abhazya’da anlatılan olay ise çok daha ilginçtir. Abnauyü(orman adamı) diye anılan bu yaratık bir dağ köyünde köylüler tarafından yakalanmış ve adını Zana koymuşlar. Bedeni kırmızımtırak tüylerle kaplı bu dişi yaratığın bir insandan çocuk doğurduğu belirtilir. Prof. Porşnev bu yavrulardan birinin mezarını açıp iskeletini bulmuştur ve bunun bir neandertal olduğunu söyler.”
Clive Philipps Wolley 19. yüzyılın ünlü avcılarındandır. (...) 1876’da ilk kez Kafkasya’yı ziyaret etmiş ve orada avlanmıştır. Avcılık anılarını “Kırım ve Kafkasya’da Avcılık Anıları”-Londra, 1881- ve “Büyük Av Peşinde”-Londra, 1894- adlarıyla iki kitapta kaleme almıştır. Aşağıda yazarın bazı anılarını veriyorum:
- “... Kafkasya’da ilgimi çeken önemli bir özellik dikkatimi çekti, yazmadan geçemeyeceğim. Burada av hayvanlarını ateşli silah veya ok dışında tuzak, kapan, kafes, vb. yollarla; hileli yöntemlerle avlamak yoktur. Bu çok ayıp sayılır ve sportmenliğe yakışmadığı düşünülür.” - “... Yerli Kafkasyalı iz sürücüleri, kılavuzlar, hamalları kullanırken çok dikkat edilmesi gereken bir husus; onlara asla hizmetkar gibi davranmamanızdır. Onları bir arkadaş veya size eşlik eden yerli avcılar gibi kabul etmeniz gerekir. - “ ... Küçük geyik yavrularının keskin haykırışları, büyük geyiklerin orman siluetinde heykel gibi durmaları, devasa ağaçların görkemi ve rüzgarın bunların arasından geçerken çıkardığı uğultu. İşte Çerkesya’da bir av gününün sonunu belirleyen manzara, bence bu güzelliğin dünyada emsali yoktur.” İsviçreli botanikçi E. Levier 1890 yılında botanik araştırmalarında bulunmak üzere Kafkasya’ya gezi yaptı. Kitabının adı “Kafkasları Geçerken” olup,1894 yılında İsviçre’nin Neuchatel kentinde yayınlanmıştır. Levier, gördüğü inanılmaz büyüklükteki bitkileri şöyle anlatır: - “...Deniz seviyesinden 3000 ayak yükseklikte kendimizi birden sanki tanrıların bahçesinde bulduk. Kayalar ve çamlarla çevrili bir amfiteatra benzeyen vadi keşiş çiçekleriyle doluydu. Bunlar bir atlının boyunu aşacak kadar iri ve yüksektiler. Ayrıca birçok çiçeğin, Alp kuzukulağının boyu metrelerce yükseliyordu. Mavi çan çiçekleri devasa boydaydılar. ... Böyle bitkiler birkaç yılda veya yüzyılda oluşmaz. Bunların oluşması için binlerce yıl gerekir. O ormanda, o rutubette, o zengin iklimde binlerce yıl yere dökülen yapraklarla oluşan verimli toprak sayesinde bu kadar büyümüş olağanüstü bitkilerdi bunlar. Yedi, sekiz bin yıllık geçmişleri olmalıydı. ... Bunlar dünyanın gençlik dönemlerinin kalıntılarıydı ve sadece Kafkasya’da korunmuş olunarak kaldıklarını umuyorum.Bir botanikçi olarak böyle bir olaya tanık olacağımı ve böyle bir manzarayla karşılaşacağımı tahmin etmezdim. Gerçek olan şu ki, ben Kafkasya’nın makro florasını gördüm.”
Fransız tarihçi ve etnograf Jacques de Morgan “Kafkasya’da Bilimsel Görev ve “Kafkas Halklarının Kökeni Konusunda Araştırmalar” adlı iki kitap yazmıştır. 1889’da Paris’te iki cilt halinde yayınlanan bu kitaplarda yazar, Kafkas halklarının Keltler’le akrabalığını kanıtlamaya çalışır. Şöyle der:
- “... Kafkasya için tarihin yazdığı en önemli olay MÖ 8. yüzyılda, Sit ve Skit; diğer adıyla Hazarların, Asya’dan Kuzey Kafkasya’ya gelerek oranın yerli halkıyla yaptıkları savaşlardır. O zamanlar Kafkasya’nın yerli halklarının hepsine Kimri adı veriliyordu. Bu savaşlardan sonra Kimriler iki büyük kola ayrıldılar ve bir kısmı Kafkasya eteklerine çekilirken, diğer kısmı da önce Avrupa ortalarına, oradan da daha batıya gitmeye zorlandılar. Hatta en sonunda Fransa’ya, Britanya ve İrlanda adalarında yerleşmek zorunda kaldılar. Bu durum Kafkasya için gerçekten önemli tarihi bir olay sayılmaya değer.” - “Strabon’un ifadesine göre binlere yıl Kafkasya’da ve Meot (Azak) denizinin her iki kıyısında oturan Kimriler çok eski zamanlardan beri Anadolu’ya birçok istila hareketlerinde ve seferde bulunmuşlardır (Cilt 2, s.117). Bu kayıtla, Kimrilerin ve Kimri tarihinin Hati-he halkı ve tarihiyle benzerliği meydana çıkıyor. Çünkü Strabon’un Kimri veya Kimmeri(Cimmerian) adını verdiği bu kabilelerin yaptığı istilalar, Kafkas halklarından Hattiler’in -yani eski Çerkezlerin- Küçük Asya’ya yaptıkları istila hareketleridir. - “ Bu sayede Kafkasya kavimleriyle ve bu arada Çerkezlerle aynı ırktan olan bu eski insanların ahfadının bugün nerede yaşamakta oldukları belli olmuştur. - Bugünkü Avrupa kavimlerini ırk ve dil yönünden inceleyenler Keltler’in Avrupa’nın ilk yerlileri olduklarını bilirler.
Üst bölümde Aydın O. Erkan’ın, hem kendi açıklama-yorumlarını hem de kitabına aldığı yabancı yazarların yorumlarını not ettik. Rahmetli Aydın O. Erkan mevzubahis kitabının son bölümünde şu yorumda bulunmaktadır: - “ Bu konudaki iddialar ve bunların dayandığı argümanların geçerliliği ancak incelemeler, araştırmalar sonucunda kabul edilebilir. Ben şahsen, Kafkasyalılar için 1998’de yazılanların 1798’de yazılanlardan hiç de farklı olmadığını fark ettim. Bunlar, bir iki eleştiri dışında genellikle övgü doludur. Bu da gösteriyor ki, bu halklar 200 yıldan beri kişilik ve karakterlerinden, mizaçlarından pek bir şey kaybetmemişlerdir. Altmış yıllık sömürgeci Çarlık yönetimi ve bunun üzerine yetmiş yıllık baskıcı Sovyet yönetimi altında, yani 130 yıldan fazla yabancı bir yönetim altında yaşamış olduklarını göz önüne alırsak, değişimin bu kadar az oluşu ve ulusal özelliklerinin bu derece iyi korunabilmiş olması övgüye değer. Bu noktayı belirtmeyi uygun buldum.” - “ Kafkasya çok ilginç bir ülkedir. Kafkasyalılar ise dikkate değer insanlardır. Kaf Dağı’nın gizemi her zaman var olacaktır. Gerçeği ortaya çıkarmak araştırmacılara düşüyor.”