Şapsığlar

Şapsığlar


Şapsığlar (veya Rusça yazılışıyla Шапсуг - Şapsuglar), Rusya’da, Krasnodar krayında,ayrıca Adıgey Cumhuriyeti'nde (4 Şapsığ köyünde- Afıpsıp,Penehes,Haştuk ve Pseytuk;ayrıca 1 Natuhay köyünde) yaşayan ve Adıgelerin bir kolu olan ve RF tarafından 1999'da tanınan ve koruma altına alınan küçük bir yerli toplumdur.

Şimdi,RF tarafından 'Şapsığ' adı altında tanınanlar, özel anlamda 'Şapsığya' (Khıuşö Şapsığe-Хы1ушъо Шапсыгъэ) ya da 'Karadeniz kıyısı Şapsığyası' adı verilen bir yörede yaşarlar. Bu yöre, Krasnodar krayına bağlı Soçi ('Saçe'-'Шъачэ') metropolitan alanı (9 köy-Hacuk;Kalej;Kodeşhap-Кодэшхьап1;Şehap;Şehek'eytsuk-Шэхэк1эйц1ык1у;Şehek'eyuşh;Şhafit;Şoceyuk-Ш1оджэйкъо;Thağepş) ile Tuapse rayonu (5 köy-Aguy;Psıbe;Necıko;S'eps-Ц1эпсы;Ş'oyuk-Ш1оикъу) içindedir. Soçi'deki Lazarevsk beldesi fiilen Şapsığların merkezi konumundadır. Burada Şapsığ toplumsal parlamentosu -'Adıge-Khase', Şapsığ Ulusal Müzesi, Şapsığ okulları için öğretmen yetiştiren ve Maykop'taki Adıgey Devlet Üniversitesi'ne bağlı bir fakülte (ayrıca aynı üniversitenin 5 fakültesi daha Lazarevsk'tedir) ve diğer toplumsal kuruluşlar bulunmakta, 'Şapsugiya' adlı Rusça-Adıgece bir gazete yayınlanmaktadır.

Adıgece adı Psışuape (Псыш1уапэ) olan beldeye,1838'de bir askeri çıkartma yaparak Şapsığlarla çarpışan ve burada bir askeri kale kurduran Amiral Lazarev'in anısını yaşatmak amacıyla,Ruslar tarafından Lazarevsk adı verilmiştir.Şapsığlar,1945'te kaldırılan eski özerklik statülerini yeniden elde etmek için barışçıl bir mücadele yürütmektedirler. Şapsığca Adıgece’nin kıyı lehçelerindendir. Şimdi Şapsığya dışında, Türkiye'de de en yaygın olan Adıge lehçesidir: Düzce, Sakarya,Kocaeli,Bursa, Balıkesir,Bilecik,Eskişehir,Niğde, Manisa,Aydın, Afyon, Denizli, İzmir, Samsun, Amasya, Sinop, Çorum, K.Maraş,Yozgat,Bitlis,Adana,Ankara illerinde ve daha başka birçok yerde, Irak, Suriye ve Ürdün'de, ayrıca İsrail'in 3.000 nüfuslu Kfar-Kama beldesinde konuşulur.Adıgey ve Krasnodar krayı dışında, İsrail'deki iki Adıge köyünün okullarında da Adıgece devletçe okutulur.

1864 yılı öncesinde,Karadenize dökülen Şahe Irmağından şimdiki Krasnodar kentine değin Kuban Irmağı boylarında yayılmış,tarım,hayvancılık ve deniz balıkçılığıyla uğraşan ve 700 bin tahmin edilen büyük bir nüfus tarafından konuşulmuş olan Şapsığca,1864 deportasyonu nedeniyle çok gerilemiştir. Kafkasya'da sayı çokluğu nedeniyle,yazı dili olarak K'emguy lehçesinin benimsenmesinden ve 1924'te kurulan 'Şapsığ Ulusal Rayonu'nun 24 Mayıs 1945'te kaldırılmasından önce,Şapsığca, Türkiye'de ve Kafkasya'da bir edebiyat dili idi. Nitekim "Çerkesçe Mevlid (Adige Mevlid)" (İstanbul, 1906; Latin yazılışı da verilen ikinci tam bir baskısı İstanbul, 2000) çevirisi de Şapsığ lehçesindedir.

Şapsığ nüfusu, Krasnodar krayı verilerine (2002) göre,Adıgey'dekiler dışında, 3.231'dir. Ancak,aynı listede 4.400 Çerkes ve 15.800 Adıge nüfusa da yer verilmektedir. Bu da verilerin doğru olamayacağı ya da karıştırılmış olabileceği izlenimini vermektedir. Şapsığ ve Adıge kaynaklarına göre ise, Şapsığ nüfusu 12.000 dolayındadır ("Jineps" Haziran ve Kasım sayıları, 2006, İstanbul).Rus yazarı Y.D.Filitsin'e göre 1880'de Kuban oblastında 4.983 Şapsığ ile Şapsığlara yakın 175 Natuhay ve 83 Hak'uç (Хьак1уцу) kalmıştı ('Adıge maq-Адыгэ макъ' gazetesi,3 Aralık 1991,Maykop;ayrıca "Kuzey Kafkasya KD",sayı 85-86,İstanbul,1992,s.3).

Lağvedilmeden önce, sınırları iyice daraltılan ve Lazarevsk yöresine (rayonuna)indirgenip yüzölçümü 1.500 km.kareye düşürülen Şapsığ Ulusal Rayonu'nda 17.500 nüfus içinde 4.000 Şapsığ kalmıştı. Rayon, Adıge-Khase örgütü ilk başkanı Murdin Teşu'nun (Т1эшъу Мурдин) verdiği ve daha başkalarınca da doğrulanan bilgilere göre, "Stratejik bir yerde bulunduğu ve ileride tehlike oluşturabileceği" değerlendirmesiyle lağvedilmiştir (24 Mayıs 1945). 1 Aralık 1990'da Şapsığların yaptığı özerklik talebi ise, "Nüfusun %4 ya da 5 kadarını oluşturan Şapsığlara özerklik verirsek, aynı bölgede yaşayan ve Şapsığlardan çok daha fazla nüfuslu olan Rus, Ermeni ve Rumlar ne demez" denilerek, Krasnodar krayı eski valisi Diyakonov tarafından geri çevrilmiştir ("Adıge maq", 9 Nisan 1992; "Kuzey Kafkasya KD", sayı 85-86, İstanbul, 1992,s.6;ayrıca "Jineps" 2006, Haziran ve Kasım sayıları).

İslam Ansiklopedisi'ne göre (Çerkesler, Mirza Bala), 1945 öncesinde, Karadeniz kıyısındaki 10.000 bakıye Şapsığ nüfusu içinden 6.500 kadarı "Şapsığ Milli Nahiyesi" olarak adlandırılan rayonda bulunuyordu. Şapsığlar Sünni-Hanefi Müslüman'dır. Şapsığların çoğunluğu 1864 deportasyonu (yurt dışına çıkarılma olayı) sonucu Türkiye’ye yerleşmiştir, önemli bir bölümü de, 1864'te yerleştirildikleri Balkanlar'dan, ikinci bir uygulama olarak 1878'de Osmanlı Asyası topraklarına sürülmüşlerdir. Şapsığlar, diasporadaki Çerkeslerin bir parçasıdır.